گیاهان دارویی

• نام واحد: پژوهشکده گیاهان دارویی
• معرفی اجمالی (تاریخچه): پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی در مهر ماه 1377 آغاز به کار نمود و در سال 1380 به عنوان مرکز تحقیقات گیاهان دارویی جهاددانشگاهی مورد تصویب شورای گسترش دانشگاه های علوم پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی قرار گرفت. در حال حاضر این پژوهشکده با اعضاء هیأت علمی و کارشناس در مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد در چهار گروه پژوهشی و سه مرکز خدمات تخصصی در زمینه‌های تولید و تکثیرگیاهان دارویی، آنالیز و عصاره‌گیری، فرمولاسیون و تولید فرآورده های دارویی گیاهی و گیاهان دارویی فعالیت دارد.

 

• زمینه های فعالیت:  گیاهان دارویی و دارهای گیاهی
• رئوس فعالیت های مهم  واحد /سازمان /پژوهشکده/ پژوهشگاه/ مراکز تحقیقات و فناوری:

پژوهشی: شامل انجام طرح‌های پژوهشی کارفرمایی، طرح‌های کاربردی مصوب جهاد دانشگاهی و طرح‌های پژوهشی با محوریت تولید دانش فنی و فناوری‌های نوین.

تولیدی: شامل تولید داروهای گیاهی و گیاهان دارویی، بسته‌بندی گیاهان دارویی و فرآوری گیاهان دارویی و تولید عصاره‌ها و اسانس‌ها

آموزشی: شامل آموزش تخصصی در زمینه‌های تولید گیاهان دارویی، فرآوری گیاهان دارویی و فرمولاسیون داروهای گیاهی

• گروه های پژوهشی:

گروه پژوهشی فارماکولوژی و طب کاربردی

گروه پژوهشی فارماکوگنوزی و داروسازی

گروه پژوهشی کشت و توسعه گیاهان داروی

گروه پژوهشی بیوتکنولوژی گیاهان دارویی

 

 

• مراکز خدمات تخصصی:

مرکز خدمات تخصصی تولید فرآورده های دارویی و معطر گیاهی

مرکز خدمات تخصصی آنالیز و فرآوری گیاهان دارویی

مرکز خدمات تولید نهال و بذر گیاهان دارویی

• توانمندی های علمی، تخصصی و پژوهشی: به تفکیک گروههای و مراکز به شرح ذیل می‌باشد.

1- گروههای پژوهشی

1-1 گروه پژوهشی فارماکولوژی و طب کاربردی

محورها و زمینه‌های فعالیت گروه

- بررسی اثر درمانی گیاهان دارویی در مدل حیوانی و انسانی مورد استفاده در:

- درمان بیماری چربی خون بالا

- درمان بیماری قند خون بالا

- درمان اختلالات کبدی

- درمان بیماری اعصاب

- درمان بیماری گوارشی

- درمان بیماری روماتیسم

•  بررسی و شناسای اثر ات درمانی و مکانیسم اثر گیاهان دارویی در محیط کشت سلولی

فعالیت‌های شاخص گروه

مطالعه بالینی جهت ارائه فرمولاسیون دارویی در درمان بیماری دیابت

• مطالعه بالینی جهت ارائه فرمولاسیون دارویی در درمان علائم محرومیت از مرفین(Sophurea )

 

توانائیهای پژوهشی گروه

• پژوهش در راستای شناسایی اثرات درمانی داروهای گیاهی و بومی سازی تولید موارد تایید شده
• پژوهش در راستای شناسایی اثرات درمانی پروبیوتیکی، و بومی سازی تولید موارد تایید شده

- پژوهش در راستای شناسایی اثرات درمانی داروهای مکمل‌ و بومی سازی تولید موارد تایید شده

- انجام آزمونهای قابلیت حیات سلولی

- انجام آزمونهای سمیت سلولی با هدف بررسی ایمنی و سلامت ترکیبات گیاهی

- انجام آزمونهای سمیت سلولی با هدف یافتن ترکیبات سیتوتوکسیک

- ایجاد مدلهای سلولی با هدف یافتن ترکیباتی با منشای گیاهی و  بالقوه موثر در بیماریهایی نظیر دیابت و بیماریهای سیستم عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون.

• تعیین حداکثر غلظت غیر سمی عصاره های گیاهی از نظر سلامت و ایمنی: برای این منظور با استفاده از تست WST میزان سمیت سلولی بر روی رده سلولی   PC12بررسی می شود.
• بررسی توان حفاظت سلولی عصاره های گیاهی  در برابر سمیت ناشی از غلظت بالای گلوکز و محرومیت از گلوکز؛ بدین منظور از تست WST برای سنجش قابلیت حیات سلولی و از تست تریپان بلو برای بررسی میزان بقای سلولی استفاده می شود. در این آزمون ها از رده سلولی   PC12استفاده می شود.
• آزمون بررسی ترشح انسولین؛ در این آزمون توانایی عصاره ها در تحریک سلولهای TCβ به ترشح انسولین در مدل کشت سلولی بررسی و با استفاده از تکنیک ELISA سنجیده می شود.
• آزمون جذب گلوکز؛ در این آزمون با استفاده از مدل سلولی C2C12 و 3T3-L1 توانایی عصاره ها در حساس کردن سلولها به جذب و انتقال گلوکز به داخل سلول های بررسی و با تکنیک ELISA سنجیده می شود.
• آزمون تمایز سلولهای چربی؛ در این آزمون با استفاده از مدل سلولی 3T3-L1 و با تکنیک ELISA ، القا یا مهار آدیپوژنز بررسی می شود.

امکانات تحقیقاتی و فضای موجود گروه

• آزمایشگاه کشت سلولی و اتاق تمیز
• آزمایشگاه بیوشیمی عمومی
• حیوانخانه
• بخش کپسول زنی

 

1-2- گروه پژوهشی فارماکوگنوزی و داروسازی

محورها و زمینه‌های فعالیت گروه

• الف) تدوین روش‎های خالص‎سازی و بهینه‎سازی تولید و فرمولاسیون فرآورده‎های گیاهی
• ب) طراحی و معتبرسازی روش‎های اندازه‎گیری کیفی و کمی و بررسی اثرات بیولوژیک گیاهان دارویی و فرآورده‎های آن‎ها
• ج) کاربرد فناوری نانو در تولید فرآورده‎های نوین با استفاده از گیاهان دارویی

فعالیت‌های شاخص گروه‌

• ایجاد دانش فنی تولید فرآورده‌های استاندارد جهت ارائه به بازار دارویی (Glycyrrhiza glabra و Aloe vera  و Stevia rebaudiana و Silybum marianum)
• تولید فرآورده‌های ضد قارچی
• ارائه فرمولاسیون‌های جدید با تکنولوژی بالا (کورکومین و منتول)

توانائیهای پژوهشی گروه

• جداسازی و خالص‌سازی ترکیبات طبیعی
• شناسایی ساختار ترکیبات شیمیایی
• آنالیز و تعیین مقدار ترکیبات دارویی
• استانداردسازی فرآورده‌های طبیعی
• تولید دانش فنی و فرمولاسیون فرآورده‌های دارویی
• مستندسازی اطلاعات طب سنتی
• بررسی اثرات بیولوِژیک گیاهان دارویی
• بررسی اثرات ضدمیکروبی گیاهان دارویی
• کنترل میکروبی فرآورده‌های دارویی

امکانات تحقیقاتی و فضای موجود گروه

• آزمایشگاه استخراج و خالص‌سازی ترکیبات طبیعی
• آزمایشگاه فناوری‎های نوین
• آزمایشگاه فرمولاسیون فرآورده‌های دارویی
• آزمایشگاه کنترل میکروبی
• آزمایشگاه بررسی اثرات ضدمیکروبی

تجهیزات عمده گروه

• دستگاه طیف‎سنج تحرک یونی(IMS)

• دستگاه الکترواسپری

• دستگاه اسپکتروسکوپی ماورای بنفش (UV)

• دستگاه تعیین نقطه ذوب

• دستگاه خشک‌کن انجمادی (Freeze dryer)

• دستگاه‌های فرمولاسیون و آنالیز فیزیکوشیمیایی داروها
• دستگاه‌های عصاره‌گیری آزمایشگاهی،نیمه‌صنعتی
• دستگاه‌های عصاره‌گیری صنعتی مجهز به سیستم فراصوت

• دستگاه پاستوریزاسیون صنعتی و Ice Bank

• مخازن نگهداری حلال صنعتی و فیلتر پرس صنعتی
• دستگاه‌های اسانس‌گیری
• دستگاه تقطیر در خلاء آزمایشگاهی، نیمه صنعتی و صنعتی

• دستگاه تقطیر حلال نیمه پیوسته (Semi-continous)

 

1-3- گروه پژوهشی کشت و توسعه گیاهان دارویی

محورها و زمینه‌های فعالیت گروه

• جمع‌آوری، شناسایی و ارزیابی ژرم‎پلاسم انواع توده‌ها و گونه‌های گیاهان دارویی بومی ایران و دنیا.
• اهلی و زراعی نمودن گونه‌های وحشی و غیر زراعی گیاهان دارویی موجود در عرصه‌های طبیعی.
• ارزیابی و بهینه‌سازی کشت و تولید گیاهان دارویی در راستای بهبود عملکرد کمی (شاخص‌های زراعی)، کیفی (متابولیت‌های ثانویه دارویی) و اقتصادی بر اساس اعمال مدیریت به‌زراعی وشناخت اکوفیزیولوژیکی گیاهان دارویی.
• دستیابی به دانش فنی کاشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی نوین و غیربومی با هدف بومی‎سازی و تولید.
• توسعه هرباریوم و بانک ژن (بذر) مرجع گیاهان دارویی کشور.
• شناخت روش‌های تولید ارگانیک گیاهان دارویی و استفاده از گیاهان دارویی در کشت ارگانیک.
• تدوین و ارایه دانش فنی تولید انواع بذر، قلمه و نشاء گیاهان دارویی با ارایه و ثبت کد معتبر بانک گیاهی.
• انجام پژوهش و تحقیقات در خصوص امکان تولید ارقام زراعی گیاهان دارویی.
• همکاری و تدوین دانش فنی تولید گیاهان دارویی در قالب انجام قراردادهای پژوهشی-کارفرمایی.

فعالیت‌های شاخص گروه‌

• ایجاد دانش فنی شکست خواب و بهبود جوانه‌زنی بذرهای گیاهان دارویی
• اهلی سازی گیاه دارویی خشخاش کبیر (Papaver bracteatum L.)

توانایی‎های پژوهشی گروه

• جمع‎آوری، شناسایی و ثبت انواع گونه‎های گیاهان دارویی ایران با ارایه شناسنامه کددار معتبر
• کشت و تولید گیاهان دارویی به همراه مستندسازی اطلاعات و تولید دانش فنی در قالب طرح‌های پژوهشی، مقالات معتبر علمی-‌پژوهشی، کتاب و غیره.
• ارایه فناوری‌های نوین به‌زراعی و بهینه‌سازی الگوی کشت و تولید گیاهان دارویی در راستای بهبود عملکرد کمی و کیفی.
• شناسایی و تعیین بهترین جمعیت‌ها و توده‌های گیاهان دارویی بومی از نظر پتانسیل تولید کمی و کیفی.
• سازگاری و زراعی نمودن بهترین توده‌ها و گونه‌های گیاهان دارویی وحشی و جدید.
• افزایش بهره‌وری در تولید و عملکرد گیاهان دارویی.
• افزایش بهره‌وری در بیوسنتز متابولیت‌های دارویی (ثانویه) و عملکرد فیتوشیمیایی گیاهان دارویی.
• تأمین و تولید ژرم‎پلاسم گیاهان دارویی.
• ایجاد و توسعه پایگاه اطلاعاتی گیاهان دارویی کشور .
• ارایه دانش‌ فنی تولید بذر برخی از گیاهان دارویی مورد نیاز بازار، مراکز تحقیقاتی، دانشگاه‌ها و کلکسیون‌های گیاهی. 

امکانات تحقیقاتی و فضای موجود گروه

• بانک تخصصی بذر گیاهان دارویی
• آزمایشگاه تکنولوژی بذر گیاهان دارویی
• هرباریوم گیاهان دارویی و آزمایشگاه شناسایی گیاهی
• هرباریوم دیجیتال گیاهان دارویی
• کلکسیون زنده گیاهان دارویی
• مزرعه و گلخانه‎های تحقیقاتی گیاهان دارویی

 

 

1-4- گروه پژوهشی بیوتکنولوژی گیاهان دارویی

محورها و زمینه‌های فعالیت گروه

• ارزیابی ژرم پلاسم گیاهان دارویی از لحاظ خصوصیات مرفولوژیکی- ژنتیکی- سیتوژنتیکی و فیتوشیمیایی.
• مهندسی ژنتیک به منظور تولید متابولیت‌های ثانویه در سامانه تحت کنترل (بیوراکتور،کشت ریشه مویین، کشت سوسپانسیون و..)
• مطالعه بیان ژن به منظور به نژادی ملکولی در گیاهان دارویی
• بهینه‌سازی  شرایط تکثیر درون شیشه‌ای از طریق تکنیک کشت بافت
• تولید و معرفی ارقام اصلاح شده گیاهان دارویی با استفاده از روش‌های کلاسیک و زیست‌فناورانه.

• ارائه دانش فنی، خدمات مشاوره‌ای و قراردادهای کارفرمایی در تولید انبوه و سریع گیاهان دارویی از طریق تکنیک کشت بافت

فعالیت‌های شاخص گروه‌

• تهیه و تنظیم پروتکل‌های تولید گیاهان دارویی پر مصرف (سرخدار، گل محمدی، گلابی پیردوراف، استویا، ثعلب، به‌لیمو و آلوئه‌ورا)
• اصلاح و تکثیر گیاهان دارویی با روش‌های کلاسیک و پیشرفته

توانمندی‌های گروه

• پژوهش در راستای ارزیابی تنوع ژنتیکی گیاهان دارویی
• پژوهش در راستای اصلاح ملکولی و مهندسی ژنتیک گیاهان دارویی
•  پژوهش در راستای مطالعات سیتوژنتیک گیاهان دارویی
• پژوهش در راستای متابولیت گیاهان دارویی ( ژنومیکس، پروتومیکس)
• پژوهش در زمینه کشت بافت و ریزازدیادی گیاهان دارویی

امکانات تحقیقاتی و فضای موجود گروه

• آزمایشگاه کشت بافت
• آزمایشگاه ژنومیکس (در حال تجهیز)
• آزمایشگاه پروتئومیکس (در حال تجهیز)
• آزمایشگاه اصلاح کلاسیک (در حال تجهیز)
• اتاق­های رشد ( 60 متری و 12 متری)
• اتاق سازگاری در مرحله طراحی و ساخت
• آزمایشگاه سیتوژنتیک ( در مرحله نیازسنجی تجهیزات و ملزومات)

 

 

2- مراکز خدمات تخصصی

 

2-1- مرکز خدمات تخصصی تولید فرآورده های دارویی و معطر گیاهی

معرفی مرکز خدمات تخصصی تولید و بسته‌بندی فرآورده‌ها و داروهای گیاهی

مرکز خدمات تخصصی تولید فرآورده‌های دارویی و معطر گیاهی، فعالیت خود را با موافقت قطعی معاونت پژوهشی جهاد دانشگاهی از سال 1373با هدف تولید و تکثیر، فرآوری، بسته بندی و ارائه خدمات تخصصی مرتبط با گیاهان دارویی و معطر آغاز نموده است.

این مرکز در سال 1395 به دو مرکز خدمات تخصصی تولید فرآورده‌ها و داروهای گیاهی و مرکز خدمات تخصصی بذر و نهال تبدیل شد.

این مرکز مفتخر است که با تولید و بسته‌بندی بیش از 40 نوع گیاه دارویی (دمنوش گیاهی) و داروی گیاهی (لیورسیل، ملیتروپیک، داروی لاغری، داروی چاقی و...)،پودرهای چاقی و لاغری سوپر پلنت سینا پژوه، چای لاغری دکتر سینا، در حال حاضر بعنوان یکی از مراکز عمده فرآوری و بسته‌بندی گیاهان دارویی در کشور مطرح می‌باشد؛ بطوریکه محصولات بسته‌بندی این مرکز (دمنوش گیاهی) با برند تجاری ارمغان طبیعت، از ابتدای فعالیت مرکز تاکنون در سراسر کشور بطور مستمر توزیع و عرضه شده و در چندین نوبت به کشورهای حاشیه خلیج فارس و برخی از کشورهای اروپایی عرضه و صادر گردیده است.

عناوین مهمترین فعالیت های مرکز خدمات تخصصی

فعالیتهای تولیدی

• تولید و بسته‌بندی گیاهان دارویی، داروهای گیاهی و فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی گیاهی.
• تولید انواع عصاره‌های گیاهی
• تولید و بسته‌بندی داروهای گیاهی در اشکال کپسول،شربت،قطره،اسپری،قرص و ساشه
• دارا بودن خطوط کامل تولید کپسول، قرص، شربت، قطره، تی بگ و ساشه به همراه گواهی GMP  از سازمان غذا و دارو

فعالیتهای خدمات تخصصی

- مشاوره در خصوص پرورش، فرآوری، فرمولاسیون و بسته بندی گیاهان دارویی، داروهای گیاهی و فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی گیاهی.

- ارائه خدمات بسته‌بندی گیاهان دارویی و داروهای گیاهی با اخذ مجوزهای لازم از مراجع قانونی.

- ارائه خدمات تخصصی تولید داروهای گیاهی از مرحله اخذ مجوز تا تولید و ورود به بازار

 

2-2- مرکز خدمات آنالیز و فرآوری گیاهان دارویی

 

معرفی مرکز خدمات آنالیز و فرآوری گیاهان دارویی:

مرکز خدمات آنالیز و فرآوری گیاهان دارویی پژوهشکده گیاهان دارویی که با نیروی انسانی متخصص و تجهیزات کامل در سه بخش مجزای «آنالیز دستگاهی»، «میکروبیولوژی» و «فرمولاسیون» فعالیت می‌کند، در سال 1395 موفق به اخذ موافقت اصولی و در سال 1396 موفق به اخذ موافقت قطعی شده است.

گواهینامه ها و مجوز ها

• آزمایشگاه مجاز سازمان غذا و دارو
• آزمایشگاه مورد تایید سازمان ملی استاندارد
• آزمایشگاه همکار سازمان دامپزشکی کشور
• عضو قطعی شبکه آزمایشگاهی فناوری راهبردی کشور
• عضو شبکه ملی گیاهان دارویی.

توانمندی و خدمات قابل ارائه:

آنالیز هایی که این مرکز در زمینه کنترل کیفی گیاهان دارویی و فرآورده های آن ها ارائه میدهد به طور کلی در پنج بخش:

الف- شناسایی و اندازه گیری ترکیبات طبیعی مواد موثره گیاهان دارویی و فرآورده های گیاهی

ب- آزمایش‌های فیزیکو شیمیایی، مواد اولیه (اسانس و عصاره) و فرآورده های گیاهی

ج- کنترل میکروبی مواد اولیه و فرآورده های گیاهی

د- انجام تست های پایداری تسریع شده فرآورده های گیاهی

ه- آنالیزهای DMF مرکز تولید فرآورده‌های دارویی و بخش فرمولاسیون

 

 

 

3- آزمایشگاههای فعال مرکز

1-3- آزمایشگاه آنالیز دستگاهی

• آنالیزهای GC, GC/MS

شناسایی و تعیین درصد ترکیبات اسانس‌ها و سایر ترکیبات فرار فرآورده‌های گیاهی، مشتق‌سازی و شناسایی پروفایل اسید چرب انواع نمونه‌های روغنی، تعیین کمی ترکیبات طبیعی اسانس و تعیین درصد خلوص حلال‌های سبک و ...

•  آنالیزهای UV

بررسی اثر آنتی‌اکسیدانی و تعیین مقدار فنل تام، تانن تام، فلاونوئید تام، آنتوسیانین تام، ساپونین تام، آلکالوئید تام، سنوزیدتام و ..

• تست‌های فیزیکوشیمیایی

• تعیین درصد خاکستر، دانسیته، pH، باقیمانده خشک، رطوبت، ضریب شکست، اندیس یدی، هیدروکسیل و اسیدی و سایر آیتم‌های فیزیکو شیمایی شربت، محلول، پماد، کرم و ...
• آنالیزهای HPLC

تعیین دقیق کمی بیش از 60 ترکیب از ترکیبات طبیعی و مواد موثره عصاره‌ها و فرآورده‌های گیاهی و همچنین بررسی و اندازه‌گیری مایکو توکسین‌ها در فرآورده‌های گیاهی

 

 

2-3-  آزمایشگاه میکروبیولوژی

• آزمون‌های تخصصی تعیینMIC وMBC  و انتشار از دیسک برای نمونه‌های تحقیقاتی و آنتی بیوتیک‌ها.

• شمارش تعداد کلی میکروارگانیسم‌ها.
• شمارش تعداد کلی کپک و مخمر.
• شناسایی چهار باکتری اشریشیا کولای، سالمونلا، استافیلوکوک اورئوس، سودوموناس آئروژینوزا.
• شناسایی قارچ کاندیدا آلبیکنز.
• انجام آزمون‌های میکروبی عرقیات گیاهی و ...

 

3-3-  آزمایشگاه فرمولاسیون و پایداری

• انجام تست‌های تخصی قرص و کپسول شامل سختی، قطر، ضخامت، زمان باز شدن، حلالیت و فرسایش.

• همچنین تست‌های پایداری تسریع شده در مدت 6 ماه و در بازه‌های زمانی 0، 1، 3 و 6 دارو طبق استاندارد ICH مورد پایش قرار می‌گیرد. محیط لازم جهت فراهم آوردن شرایط نگهداری دارو به مدت 6 ماه دور از نور آفتاب و در ظرف در بسته در چمبر پایداری فراهم می‌شود.