«ما می‌توانیم؛ پرونده‌ی ویژه معرفی طرح‌های فناورانه جهاددانشگاهی»
ایجاد امنیت غذایی کشور با دست یافتن به دانش تولید بذر هیبرید محصولات صیفی و سبزی/ کاهش هزینه‌های چند صد میلیون دلاری واردات با اجرای این طرح فناورانه
/ جهاددانشگاهی، نماد عبور از موانع با باور توان ایرانی (۸۴)/
به گزارش روابط عمومی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاددانشگاهی، دکتر الیاس آریاکیا مدیر بانک گیاهی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاددانشگاهی از سال 1388 فعالیت خود را در این مرکز آغاز کرده و در این مدت بر روی روش‌های حفظ و نگهداری ذخایر ژنتیکی در شرایط خارج از رویشگاه (Ex situ Conservation) همچون جمع‌آوری و نگهداری و ارزیابی ذخایر ژنتیکی گیاهی و تکنیک‌هایی همچون کشت درون شیشه‌ای گیاهان (In vitro Conservation)، نگهداری در شرایط فراسرد (Cryopreservation) متمرکز بوده است.
وی با مدرک دکتری تخصصی علوم باغبانی، استادیار و عضو هیات علمی جهاددانشگاهی است و تاکنون راه‌اندازی بخشی از آزمایشگاه‌های متعدد و تجاری‌سازی محصولات گیاهی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران را بر عهده داشته است.
این پژوهشگر جهاددانشگاهی که مدیریت طرح فناورانه کسب فناوری تولید چهار نوع بذر هیبرید سبزی و صیفی را بر عهده دارد در سال 97 در حضور رهبر انقلاب به معرفی این طرح پرداخت که در آستانه چهل و یکمین سالگرد تشکیل جهاددانشگاهی به او به گفت‌وگو نشستیم.
اجرای طرح فناوری‌ای را که در حضور رهبر انقلاب معرفی کردید از چه تاریخی آغازشده است و هم‌اکنون در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
در آبان سال 97 توفیق شد تا با جمعی از جوانان و نخبگان جهاددانشگاهی خدمت مقام معظم رهبری برسیم تا دستاوردهای جهاددانشگاهی در حوزه تخصصی خود را نزد ایشان ارائه نماییم. طرحی که من خدمت حضرت آقا ارائه دادم مربوط به تولید بذر هیبرید صیفی و سبزی بود که از چند سال قبل از این دیدار، در قالب یک طرح پژوهشی مشغول به کار بودیم و ماحصل آن دست یافتن به تکنولوژی و ست آپ فناوری‌های لازم ازجمله اصلاح معکوس و حصول لاین¬های مختلف در گیاه خیار گلخانه¬ای بود. "ایشان پس از شنیدن عرایض بنده در خصوص معضلات و مشکلات بخش تولید بذر، به‌شدت با واردات بذر و وابستگی زیاد کشور به این موضوع مخالفت کردند و از متولیان امر خواستند تا به این موضوع رسیدگی شود".
این طرح با چهار محصول گوجه، خیار، فلفل و کاهو ادامه پیداکرده است و تاکنون چندین لاین تجاری خیار گلخانه‌ای، گوجه و فلفل و نیز بالغ‌بر 100 نوع هیبرید کاهو تولید شد که از این مجموع 8 رقم در مرحله ثبت می‌باشند. شایان‌ذکر است که زیرساخت‌های گلخانه‌ای یک هکتاری فراهم شد و اکنون نیم هکتار آن زیر کشت و ارزیابی ژرم پلاسمهای این محصولات است. از دیگر دستاوردها می‌توان به تکمیل فاز مطالعاتی و امکان‌سنجی‌ها، جمع‌آوری ژرم پلاسم¬های بومی صیفی و سبزی استان¬های کشور، جذب نیروهای متخصص، انجام ارزیابی‌های مولکولی، فیتوشیمیایی و مورفولوژیکی، ست آپ تکنولوژی‌های کشت بافت برای تولید دابل هاپلوئید و حفظ و بنکینک ذخایر ژرم پلاسمی بالغ بر 500 لاین بذری و شجره نسل‌های مختلف گیاهان این طرح اشاره کرد.
اجرای این طرح فناورانه با درک کدام ضرورت در کشور توسط جهاددانشگاهی آغاز شد و به سرانجام رسیدن آنچه دستاورد و منابعی برای کشور خواهد داشت؟
زمانی که ما این طرح را در جهاد آغاز کردیم تولید بذر هیبرید صیفی سبزی در کشور حدوداً صفر بود و از این لحاظ به‌شدت با واردات وابسته بودیم و علی‌رغم اینکه رتبه پنجم تولید صیفی و سبزی در جهان راداریم ولی بالغ بر 98 درصد بذر هیبرید صیفی و سبزی با صرف صدها میلیون دلار و با تخصیص یارانه دولتی، از خارج از کشور تأمین می‌شد و اکنون نیز این روند ادامه دارد و این موضوع از حیث امنیت غذایی و خودکفایی در تولید بسیار حائز اهمیت است.
دست یافتن به دانش تولید بذر هیبرید محصولات صیفی و سبزی به‌خصوص گوجه و خیار و فلفل گلخانه‌ای می‌تواند ضمن ایجاد استقلال و امنیت غذایی برای مردم کشور، هزینه چند صد میلیون دلاری واردات را کاهش داده و با توجه به جایگاه بالای ایران در تولید صیفی و سبزی در جهان، می‌توانیم در بازار جهانی تولید بذر هیبرید این محصولات را نیز به وضعیت مناسبی برسیم. شایان‌ذکر است با توجه به نقشه جامع توسعه کشت‌های گلخانه‌ای در کشور که قرار است سطح زیر کشت این محصولات تا 2 برابر وضعیت موجود یعنی به 54 هزار هکتار افزایش یابد، اهمیت موضوع را دوچندان می‌نماید و از الان باید به فکر رفع و پیش‌گیری از مشکلات پیش رو باشیم.
چه مشکلات و موانعی پیشروی به سرانجام رسیدن اجرای این طرح وجود دارد و با توجه به تأکید رهبر انقلاب مبنی بر اینکه «توقف نکنید و نگذارید کارها معلق و متوقف شود» راهکارها برای عبور از مشکلات در این طرح و سایر طرح‌های فناورانه در کشور چیست؟
در خصوص مشکلات داخلی مرتبط با تولید بذر در کشور می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کم‌توجهی به صنعت عظیم تولید و مصرف بذر هیبرید در کشور و ایجاد وابستگی خارجی زیاد
- لزوم توجه به ظرفیت ذخایر ژرم پلاسمی کشور در تولید بذر هیبرید
- لزوم توجه به دستاوردهای داخلی تولید بذر
- لزوم حمایت مضاعف از پژوهش¬های کاربردی در این زمینه
- ورود مؤثر سازمان ترویج کشاورزی در امر حمایت از صنعت تولید بذر
- ایجاد بستر لازم برای حمایت سرمایه‌گذار در تولید بذر هیبرید در کشور
- لزوم تعاملات و تبادلات فناوری با شرکت‌های خارجی تولید و فروش بذر هیبرید
طبق برنامه‌ریزی‌ها اجرای این طرح فناورانه چه زمانی به پایان می‌رسد و چه برنامه‌ای برای توسعه فعالیت‌ها در این حوزه دارید؟
نگرش موجود در حوزه تولید بذر هیچ‌وقت نباید گذرا و مقطعی باشد، که اگر این‌چنین باشد، همانند سایر سازمان‌ها و یا شرکت‌های داخلی ناموفق، محکوم به افول خواهیم بود. طرح تولید بذر هیبرید در قالب برنامه 4 ساله تا سال 1402 تدوین و ارائه‌شده است که البته در عمل با چالش‌های مختلفی روبه‌رو هستیم و پیشبرد این طرح‌ها برنامه زمانی بسیار طولانی‌تری را می‌طلبد و باید تداوم داشته باشد و برنامه توسعه‌ای آن تدوین و ارائه‌شده است که مشتمل بر فراهم ساختن زیرساخت‌های لازم برای تولید بذر هیبرید سایر گیاهان است. همچنین به‌روزرسانی فراورده‌های فعلی و موردنیاز بازار از مواردی است که باید مدنظر باشد و تداوم داشته باشد تا قابلیت رقابت با بازار را داشته باشیم.
به نظر شما شرایط فعالیت، اعتماد و باور به جوانان در جهاددانشگاهی چگونه است؟
به نظرم این اعتماد و اعتقاد نباید با تغییر سطوح مدیریتی در جهاد دستخوش تغییر شود که در این صورت رسالت جهادی مخدوش شده و باعث ابتر ماندن پروژه‌ها می‌شود. و باید جلوی تفاوت موجود بین عمل و عمل برخی مدیران گرفته شود تا با ایجاد تعامل، از ایجاد شکاف بین نسل‌های مختلف جهادی پرهیز شود.
با توجه به تأکید رهبر انقلاب به استفاده از سرمایه جهاددانشگاهی، به نظر شما مسئولان به چه میزان از این سرمایه در حل مشکلات کشور و رفع وابستگی به خارج بهره می‌برند.
در جلسه‌ای که خدمت مقام معظم رهبری بودیم، معضلات موجود در هر بخش مطرح شد و در خصوص نحوه تعامل مسئولان در پیشبرد و به ثمر رساندن دستاوردهای جهادی این‌گونه بیان شد که نباید انگیزه جوانان جهادی از دست برود و باید همانند شرایط تحریمی شما هم از راهکارهای مختلف استفاده کنید. در خصوص پروژه بذر هیبرید ایشان وزیر کشاورزی وقت را مخاطب قراردادند و در جلسه‌ای که در ادامه با وزیر کشاورزی داشتیم، عملاً خروجی خاص و یا حمایتی حاصل نشد.
در پایان اگر نکته خاصی در رابطه با این طرح و یا اجرای پروژه‌های فناورانه توسط جهاددانشگاهی دارید، بفرمایید.
جهاددانشگاهی عرصه عمل و عمل است و همواره ماهیت فناورانه داشته و دارد. "ما یا راهی پیدا می‌کنیم و یا راهی را خواهیم ساخت". چیزی که اکنون شاهدش هستیم و پروژه‌های فناورانه موجود، ماحصل اعتماد و اعتقاد مقام معظم رهبری به جوانان و نخبگان جهاددانشگاهی است و ریاست محترم جهاددانشگاهی در این مسیر اقدام جسورانه‌ای انجام دادند و اگر می‌خواهیم آینده درخشانی برای جهاددانشگاهی در عرصه علم و فناوری متصور شویم، نیازمند این هستیم که حمایت‌ها و اعتماد بیشتری به این نسل بشود.